İSVİÇRE’DEN PRİM TRANSFERİ

I- GİRİŞ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 2005-2006 yılı Raporuna göre(1) 2006 yılında İsviçre nüfusu 7.489.370 kişi olup, yabancı sayısı 1.523.586, bunların içinde Türk nüfusu ise 73.861’dir. İsviçre’ye yılda 2.000-3.000 arasında vatandaşımız göç ederken(2), yaklaşık 1.000 kişi tekrar geri dönmektedir(3). İsviçre’de 33.844 vatandaşımız çalışmaktadır. İsviçre’deki vatandaşlarımızın yaş profiline bakıldığında daha uzun yıllar bu sayı aralığında Ülkemize dönüşü öngörülebilir(4).

İsviçre’deki vatandaşlarımızın sosyal güvenliği 1969 yılında imzalanan ikili sosyal güvenlik sözleşmesi ile sağlanmaktadır(5). Bu Sözleşme 25.05.1979 tarihinde tadil edilerek ek sözleşme imzalanmıştır(6).

Türkiye-İsviçre Sosyal Güvenlik Sözleşmesini tadil eden ve 01.06.1981 tarihinde yürürlüğe giren ek sözleşmenin 10/a maddesine göre, İsviçre’de çalışan vatandaşlarımız kendilerinden ve işvereninden kesilen primlerinin transferini talep edebilmektedirler(7). İsviçre’de çalışarak elde edilen sigortalılık süreleri karşılığında, bu Ülkeden yaşlılık aylığına hak kazanmayan veya aylık bağlanmakla birlikte miktarları düşük olacak vatandaşlarımız Sözleşme hükmünden yararlanmak istemektedir.

İsviçre de çalışan vatandaşlarımız İsviçre deyken veya Ülkemize kesin dönüş yaptıktan sonra yurt dışındaki sürelerini borçlanabilmektedir. Ancak sigortalıların Türkiye’den yaşlılık aylığı talebinde bulunabilmesi için İsviçre’den kesin dönüş yapmaları gerekmektedir.

Prim transferi borçlanma öncesinde istenebileceği gibi, borçlanmayla birlikte veya sonrasında da istenebilir. Her üç durumunda sigortalılar bakımından farklı sonuçları bulunmaktadır.

Yazımızla İsviçre’den Ülkemize kesin dönüş yapanlardan prim transferi talebinde bulunanların 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre borçlanma işlemlerinde sürprizlerle karşılaşmamaları bakımından dikkat edilmesi gereken konular hakkında bilgi verilecektir.

II- SÖZLEŞMEYLE YAŞILIK MALÛLLÜK VE ÖLÜM SİGORTA KOLLARINA İLİŞKİN SAĞLANAN HAKLAR

İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmesiyle vatandaşlarımızdan İsviçre’de çalışan sigortalılara, sigortalıların bakmakla yükümlü oldukları aile fertlerine, ölümleri halinde hak sahiplerine sosyal sigorta yardım yapılması sağlanmaktadır. Vatandaşlarımız, İsviçre vatandaşları gibi sosyal güvenlik mevzuatı çerçevesinde hak ve yükümlülük bakımından eşit işlem görmeleri ve her iki ülkede geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi olanağına kavuşmaktadır(8).

Türkiye ve İsviçre’de geçen sigortalılık süreleri yaşlılık ve ölüm sigortasından aylık bağlanmasına yeterli ise hizmet birleştirmesi yapılmadan her iki ülke Sigorta Kurumu’nca ayrı ayrı tam aylık bağlanabilir. Türkiye’de geçen sigortalılık süresiyle, müstakil yaşlılık, dul ve yetim aylığı bağlanmasına hak kazanılmaz ise, Türkiye’de ve İsviçre’de geçen sigortalılık süreleri birleştirilerek Türkiye’de geçen sigortalılık süresi oranında kısmi aylık bağlanabilir. Ancak, Türk mevzuatına tabi olarak, 360 gün veya 12 aydan az prim ödendiği takdirde hizmet birleştirmesi yapılamamaktadır(9).

İsviçre sigortasınca bağlanan normal aylıklar (yaşlılık aylığı, dul-yetim, maluliyet aylığı, kaza sigortası aylıkları) aylık sahipleri İsviçre’yi terk ettiklerinde de ödenir. Sözü edilen aylıklar sigortalıya doğrudan gönderilir. Kısmi aylık miktarı çok düşük olduğu takdirde (çalışma süresi çok az olduğu için yaşlılık-ölüm, maluliyet sigorta kurumlarınca bağlanan kısmi aylığın miktarı normal aylığın %10’undan az ise) aylığın peşin değerine eşit bir toptan ödeme yapılır. Aylık miktarının az olması nedeni ile bu miktarı belli bir düzeye yükseltebilmek için kantonlar tarafından ayrıca yapılan tamamlayıcı ödemeler (erganzungsleistungen) ile belediyeler tarafından gelir düzeyi düşük olanlara yapılan sosyal yardımlar İsviçre dışında ödenmez. En az %50 oranında malul olanların aylıkları İsviçre dışına yerleştiklerinde de devam eder(10).

İsviçre’yi kesin olarak terk eden vatandaşlarımızın talepleri üzerine, İsviçre’de sigortalı oldukları sürece İsviçre Yaşlılık-Ölüm sigortasına ödenen sigorta primleri, işçi ve işveren payları ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumu’na devredilmektedir(11). Bu işleme prim transferi işlemleri olarak kabul edilmektedir.

III- PRİM TRANSFERİ

A- SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ

Ek Sözleşmenin 10/a maddesinin üçüncü bendi prim transferlerinin hangi esaslarla gerçekleştirileceğini düzenlemektedir(12). Bu bende göre;

“Primler Türkiye Sosyal Sigortalar Kurumu’na transfer olunur ve bu kurum primleri Türk mevzuatına göre yetkili sigorta kuruluşuna intikal ettirir. Bu primler ve bu primlere ilişkin süreler, bir Türk aylığına hak kazanmada ve bu aylığın hesabında, Türk primlerine ve sürelerine muadil sayılır. Transfer olunan primlerden Türk emeklilik sigortası çerçevesinde sigortalı veya hak sahibi yararına hiç bir menfaat sağlanmıyorsa, anılan yetkili kuruluş transfer edilmiş olan primleri ilgili kimselere öder.”

Prim transfer işlemleri Sosyal Güvenlik Kurumu aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Primleri transfer edilen sigortalıların İsviçre’deki sigortalılık süreleri tasfiye edilerek, kendileri ve hak sahipleri artık İsviçre’den bu sürelere ilişkin herhangi bir talepte bulunamamaktadır. Aslında sosyal güvenlik ilkelerine ters ve vatandaşlarımızın aleyhine olan bu durum İsviçre’de göçmen statüde bulunmalarının bir sonucudur. Çalışarak elde edilen sigortalılık süreleri karşılığında yaşlılık aylığına hak kazanmayan veya aylık bağlanmakla birlikte miktarları düşük olacak vatandaşlarımız bu Sözleşme hükmünden yararlanarak primlerini Ülkemize transfer etmektedir.

B- PRİM TRANSFERİ ŞARTLARI

Primlerini transfer edecek sigortalının İsviçre’yi terk etmesi, İsviçre’de iken yaşlılık-ölüm ve maluliyet sigortası yardımlarından yararlanmamış olması ve ikamet edilen adresin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumu’nun Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüklerine başvurarak prim transferi talebinde bulunması gerekmektedir. Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlükleri kendilerine yapılan başvuruları Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı’na ileterek, bu hususu sigortalıya bildirmektedir.

Primlerin transfer edilmesi için vatandaşlarımızın Türkiye’ye yerleşmesi zorunlu şart değildir. Türkiye dışında başka bir üçüncü ülkeye yerleşmesi halinde de Türkiye’den prim transferi istenilebilir.

İsviçre’de eşlerden ikisi de yaşlılık ve ölüm sigortasına prim yatırmışlarsa, eşler ayrı ayrı prim transferi isteyebilir(13).

C- BORÇLANMA VE PRİM TRANSFERLERİNDE İSTENEN BELGELER

Sigortalılar ikametlerinin bulunduğu Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüklerine, bu müdürlüklerden temin edecekleri talep ve beyan taahhüt belgelerini doldurduktan sonra ekine;

● İsviçre Sosyal Sigorta Kartı (AHV – Versicherungsausweis)

● Sigortalı hizmet sürelerinin ve kasasının tamamını gösteren belge (Gesamt-Kontoauszug)

● Pasaport (yurda giriş damgası basılı)

● Nüfus Müdürlüğü’nce düzenlenmiş ve tüm aile fertlerini gösteriri Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği (Bağlı bulunulan Nüfus Müdürlüğünden temin edilir.)

● Türkiye’de hizmeti olanların bunlara ait belgeleri

iliştirmeleri gerekmektedir. Ayrıca Türkiye’de hizmetlerine dair sigorta sicil, bağ numaralarını, T.C. Emekli Sandığı sandık sicil numaralarını bildirmeleri zorunludur.

D- PRİMLERİN İADESİ

İsviçre’deki çalışmalarını 2147(14)-3201(15) sayılı Kanunlara göre borçlanan ve prim borçlarının tamamını ödeyen sigortalılara primleri transfer işlemini müteakip iade edilmektedir. Ayrıca, 3201 sayılı Yasa’ya göre borçlanmamış, ancak primleri transfer edilmiş vatandaşlarımızın transfer edilen primlerine ait çalışma süreleri ile Türkiye’de geçen çalışma süreleri birlikte dikkate alındığında, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(16) 31. maddesine göre (506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu(17) mülga 64. maddesi) aylık bağlanamaması durumunda, primleri bir defaya mahsus olmak üzere yazılı istekleri halinde kendilerine iade edilmektedir.

3201 sayılı Kanun gereğince, yurtdışında çalışılan sürelerin tamamının borçlanma mecburiyeti kaldırıldığından, İsviçre’de geçen hizmetlerin;

● Tamamının borçlanılarak borcun tamamının ödenmiş olması halinde transfer olunan primlerin tamamı,

● Çalışılan sürelerin bir kısmının borçlanılarak bu borcun ödenmesi halinde transfer olunan primlerin borçlanılan gün sayısına isabet eden orandaki miktarı,

3201 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce kendilerine 506 sayılı Kanun’a istinaden aylık bağlanmış olup, primlerinin transferini yapmamış olanlar ile prim transferi yaparak buna istinaden kendilerine 506 sayılı Kanun’a göre aylık bağlanmış olanların bu aylıkları tekrar sigortalı çalışmaya başlamaları nedeni ile kesilmiş olması halinde, kanunda belirtilen başvuru süresi içinde borçlanma talebinde bulundukları takdirde, transfer edilen primleri yukarıda belirtilen şartlarla 01.04.1991 tarihinden itibaren İsviçre Frangı olarak sigortalıya, hak sahiplerine veya mirasçılarına ödenmektedir.

Örneğin; İsviçre’de 7200 gün primi bulunan bir sigortalı, Türkiye’de en son hizmet akdine tabi çalışması nedeniyle 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre 5000 gün üzerinden borçlanarak yaşlılık aylığına hak kazanmıştır. Aylık alırken prim transferi talebinde bulunması halinde 2200 güne karşılık gelen İsviçre Frangı Sosyal Güvenlik Kurumu’nca ödenmeyerek, 5000 gün karşılığı tutarı kendine ödenecektir.

IV- DEĞERLENDİRME

Uygulama yukarıda açıklandığı üzere olmakla birlikte, Ek Sözleşme 10/a maddesi ile 3201 sayılı Kanun birlikte değerlendirilmesinde yarar bulunmaktadır.

Sözleşme hükmü fiili çalışma karşılığı elde edilen sigortalılık sürelerine ilişkin kazanılmasına yönelik yaşlılık, malullük ve ölüm sigortasında düzenleme yapmaktadır. Zira Sözleşmede söz edilen, “Türk primlerine ve sürelerine muadil” sayılma ifadesi bu görüşümüzü doğrulamaktadır. Diğer taraftan 3201 sayılı Kanun’a göre borçlanma hizmet süreleri Sözleşme kapsamı dışında bırakılmaktadır. İsviçre’deyken Türkiye’den borçlanan vatandaşımız bu borçlandığı süreyi kısmi aylık hesaplamalarında dikkate alınamamaktadır. Bu nedenle yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra prim transferi talep eden sigortalıların isteklerine bakılmaksızın primlerin fiili çalışma karşılığı yaşlılık aylığında değerlendirilmesi uygun düşmemektedir. AncakSözleşme 10/a maddesinin kısmi aylık bağlanan sigortalılara uygulanması daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

İsviçre prim transferi bakımından 3201 sayılı Kanun’un 17.04.2008-5754/79 maddesi ile değiştirilen 4. maddesi yeni bir durum oluşturmuştur. Önceden günlük 3,5 Dolar üzerinden borçlanılırken, şimdi sigortalının taban: asgari ücret ile tavan: asgari ücretin 6,5 katı arasında kendisinin seçeceği sigorta primine esas kazanç (spek) üzerinden %32 prim oranı ile elde edilecek miktarla borçlanılabilmektedir. Tavan sigorta primine esas kazanç altında seçimde bulunarak borçlanan sigortalılar yaşlılık aylığı aldıktan sonra prim transferi talebinde bulunurlarsa ne olacak? Sözleşmedeki 10/a maddesi dayanak gösterilerek sigortalının seçtiği spek ile tavan spek arasındaki prim tutarı transfer edilen primlerden mahsup edilerek yaşlılık aylığı yeniden hesaplanarak arttırılabilir veya transfer edilen prim sigortalıya iade edilebilir. Kanaatimizce 3201 sayılı Kanun’daki 3,5 Dolardan spek aralığına geçiş değişikliğinde izlenmesi gereken yöntem, sigortalı hangi spek üzerinden borçlanırsa borçlanılsın talebi olmadığı sürece transfer edilen primlerden tavan spek üzerine çıkarılmamasıdır.

V- SONUÇ

İsviçre’den Ülkemize kesin dönüş yapan sigortalılar İsviçre’deki bütün sigortalılık sürelerini 3201 sayılı Kanun’a göre borçlanarak yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunmaları gerekmektedir. Aksi durumda primleri transfer edilirken kendilerine İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmesi’nin 10/a maddesi gereğince borçlandıkları süreye ait primleri iade edilecek, borçlandıkları süre ile İsviçre’deki sigortalılık sürelerine ait fark primleri kendilerine iade edilmeyerek aylıklarında değerlendirilecektir.